Toen op 11 augustus 2019 twee brandweerlieden omkwamen bij een brand in Beringen, was Marc Coenen de commandant. "Wat heb ik verkeerd gedaan?" hij vroeg zich af. En dat is nu de titel van zijn boek.

In zijn kast in de brandweerkazerne in Beringen ligt een enorm boek met zijn naam erop. Het heet 'De klaagzangen van Isis en Nephthys', het is uitgegeven door Museum Tusculanum Press en zal waarschijnlijk niet gelezen worden buiten historisch-wetenschappelijke kringen.

'Dat is mijn postdoctoraal onderzoek, dat dit jaar in een boek is verschenen', lacht Marc Coenen (51), doctor in de geschiedenis van het oude Nabije Oosten. Hij slaat een pagina open. We zien een foto van een prachtige papyrusreep met oude Egyptische letters erop. Maar dan bladert Coenen terug naar een van de eerste pagina's. We lezen: 'Ter nagedachtenis van Chris Medo, 21 mei 1977-11 augustus 2019/Benni Smulders, 4 december 1982-11 augustus 2019' Dat is geen oude geschiedenis. Het is niet eens geschiedenis voor de nabestaanden van Chris Medo en Benni Smulders.

Het was acht minuten over twee, in de nacht van 11 augustus 2019. Marc Coenen had een hele avond geholpen in de kantine van de cycloballclub van zijn zoons. Hij reed naar huis en passeerde een leegstaand winkelcentrum in de Beringse Koolmijnlaan. En ja hoor, het was de weg naar huis, hij merkte het pand niet eens op. Nauwelijks verder ging zijn pieper af, zeg maar een pieper. Coenen haastte zich naar de brandweerkazerne. Daar hoorde hij waar de interventie nodig is. Dus in de Koolmijnlaan. In 'Wat heb ik verkeerd gedaan?' hij schrijft: 'Bij mezelf denk ik: 'Ik ben er net langsgelopen. Nergens zag ik vlammen of rook, laat staan ​​een brandend gebouw. Dat vuur kan niet erg zijn.'

Twee jaar later zou je kunnen zeggen dat in die veronderstelling al de kiem voor een drama zit. Twee jaar later knikt hij. Brandweerlieden Chris Medo en Benni Smulders kwamen die nacht om het leven. Twee jaar later schreef hij er dit boek over. Titel van deel 1 van hoofdstuk 2: 'Achteraf weet je alles van tevoren.'

Hoe een arts in de egyptologie officier van de brandweer van Beringen wordt, zal hij later uitleggen. Maar het is nu al belangrijk om die achtergrond te kennen. Want in de twee jaar na de brand ging Coenen (niet te verwarren met de journalist Mark Coenen overigens) op zoek naar literatuur die hem vooral kon vertellen hoe het menselijk brein werkt en waarom mensen de beslissingen nemen die ze nemen.

De antwoorden kwamen van neuropsychiaters, moleculair neurobiologen, psychologen, wetenschapsfilosofen, genetici. Natuurlijk ook met historici. En wat een mens kan leren van de geschiedenis: van het Verdrag van Versailles in 1919, de ramp met de kabelbaan in Kaprun in 2000 en de brand in de Londense Grenfell Tower in 2017. Van de even legendarische als verschrikkelijke woorden 'I can't breath' uit de zwarte Amerikaan George Floyd, die op 25 mei 2020 door een agent op straat werd vermoord tot de aankoop van de scarabeeën van Nekao door de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis in Brussel. Dat bracht hem op zijn domein van de egyptologie. Kortom: hij zoekt naar het hoe en waarom mensen beslissen.

Marc Coenen: 'Als ik de tijd zou kunnen terugdraaien, zou ik tegen mezelf zeggen: 'Pas op. Niet alles wat je ziet is wat je denkt dat het is.' In de geesteswetenschappen leerde ik over Immanuel Kant, die zei: 'Das Ding an sich ist ein Unbekanntes.' Een tafel is geen tafel, zoiets. Ik kon me niet veel voorstellen bij die woorden totdat ik deze brand ervoer.'

'Het brandverloop leek op een standaardbrand. Als een tafel op een tafel. Maar om acht over drie (een uur na de eerste melding, red.) bleek de tafel geen tafel te zijn, maar een stoel. Wat een gewone brand leek, was eigenlijk een bouwbrand in het dak van het winkelcentrum. Dat konden we gewoon niet zien. We hadden twee branden ontdekt en geblust. De collega's van het korps Heusden-Zolder, die ter versterking waren ingeschakeld, leken niet eens nodig. Ik heb ze net terug het gebouw in gestuurd om te kijken of we niet nog een brand ergens over het hoofd hadden gezien. Alles leek onder controle. Sterker nog, we dachten dat de interventie voorbij was.'

Coenen: 'Plots ontstond er een brand die we nog niet eerder hadden meegemaakt. Tussen de panelen van het plafond en het dak was isolatiemateriaal gemaakt van aardoliederivaten. Dit materiaal gassen onder invloed van warmte. Bij een normale gashaard sluit je de gaskraan. Maar hier was geen gaskraan. Conclusie: niets is wat het lijkt. Daniel Kahneman, de Israëlische psycholoog die de Nobelprijs voor economie won, heeft hiervoor een theorie die hij WYSIATI noemde: What You See Is All There Is. In ons dagelijks leven houden we ons niet bezig met alternatieve manieren om te kijken naar wat we zien. Als we iets zien, stellen we het niet meer in vraag.'

Coenen: 'De WYSIATI van Kahneman is dat zeker, want het gaat om de combinatie van het bewuste en het onbewuste. Het bewustzijn heeft nauwelijks controle over dat onbewuste. We houden onszelf vaak voor de gek. Zolang het verhaal geloofwaardig is, vertrouwen we erop. Dat is een aanname.'

'De Amerikaanse psycholoog Gary Klein trok een parallel tussen schaken en brandweerlieden: je beslist op basis van wat je denkt te weten. Maar ik denk niet dat die vergelijking klopt. Schaakgrootmeesters als Karpov zijn constant bezig met hun pionborden. Brandweerlieden hebben veel administratieve taken en hebben te maken met veel meer onberekenbare parameters. De brandweerman heeft geen schaakbord.'

“Ik had een theorie die duurde tot acht minuten over drie. Kahneman zegt dat je niet op je intuïtie moet vertrouwen als je niet alle elementen kent. Te veel mensen hebben te veel zelfvertrouwen, zegt hij ook.'

Coenen: 'Bij bijna elke brandinterventie kom je het soort rook tegen dat uit het gebouw kwam. Het wees niet naar het vuur in dat verlaagde plafond. Maar dat weet je pas achteraf. Bij brandbestrijdingsopleidingen ligt de nadruk op al dan niet geventileerde brandprocessen. Maar kom je een brandontwikkeling tegen die niet aan die normen voldoet, dan val je door het ijs. Je zit in het verkeerde scenario, maar je ziet niet dat je in het verkeerde scenario zit. Je denkt: we doen het goed. Dus niemand vond het een probleem dat die jongens gingen kijken.'

Coenen: 'Voor hetzelfde geld schat je één detail anders in en dan hebben we het nu niet over dat boek. Want dan had ik het niet moeten schrijven. Of je zou er inderdaad een scenario voor Hollywood over kunnen schrijven. Het had al drie keer gebrand in dat lege gebouw. Drie brandstichtingen. Dus je denkt de vierde keer: het zal weer zo zijn. Mensen zijn naar binnen gegaan met thermische camera's, waarop temperaturen van 50 tot 60 graden te zien waren. Dat is bij een ingreep absoluut niet abnormaal. Als het ongeveer 300 graden is, wat er ook gebeurt, dan weet je: we moeten ons erbuiten houden. Niets wees daarop.'

Coenen: 'Het was toen al duidelijk dat ik door het ijs was gevallen. Ik heb die wetenschappelijke achtergrond in de egyptologie, maar ik had me omgeschoold en had alle nodige opleidingen bij de brandweer. Ik had veel ervaring. Hoe konden alle in mij geïnvesteerde kennis en de verantwoordelijkheid die ik als officier kreeg tot dit resultaat leiden? Wat had ik verkeerd gedaan?'

“Vrij snel begon ik mijn gedachten op te schrijven, al was het maar om de film niet te overschrijven. Het geheugen is natuurlijk niet statisch. Het geheugen is dynamisch. Dat zie je ook terug in de jurisprudentie. Twee getuigen kunnen zich nog heel goed iets anders herinneren. Van het eerste hoofdstuk (het hoofdstuk waarin hij zelf de feiten vertelt, red.) heb ik misschien 37 versies geschreven. Op basis van mijn herinneringen, maar ook na gesprekken met andere mensen.'

Coenen: 'Ons brein is de plek waar heden en verleden elkaar ontmoeten. Aleman schreef hierover in zijn boek Brain Spins. Wat we zien wordt niet alleen gekleurd door ervaring, het wordt ook gekleurd door wensen en verlangens. Bekend is het jachtongeval waarbij de voormalige Amerikaanse vice-president Dick Cheney betrokken was. Hij ging op fazantenjacht met een vriend en vuurde prompt op die vriend. Hij had hem niet bewust aangezien voor een fazant. Omdat hij ernaar verlangde fazanten te schieten. Hetzelfde gold voor die Amerikaanse agent die de zwarte Amadou Diallo in 1999 neerschoot. Hij was er zeker van dat hij een pistool in Diallo's zak zag. Terwijl het zijn portemonnee was. Zo las ik die rook. Het was interpretatie in functie van ervaring, en van wat ik wilde dat het was.'

Een ander goed voorbeeld hiervan is de 'Charlie Chaplin Optical Illusion'. Het is makkelijk te vinden via Google. Ook al weet je achteraf wat je moet zien, het blijft bijna onmogelijk om de werkelijkheid te zien. Zo zijn onze hersenen getraind. Google ook op 'gorilla awareness' en volg de instructies. Je valt achterover.

Coenen: 'Het is belangrijk dat een collega-onderofficier die getuige was van de interventie later tegen mij zei: 'Wij staan ​​honderd procent achter alle bevelen die u die avond hebt gegeven.' Toen we voor het eerst bij elkaar kwamen, werd er geapplaudisseerd.'

'Waarom ben ik dan aan dat boek begonnen? Je kunt twee reacties krijgen. Of jij bent de struisvogel die zijn kop in het zand steekt en hoopt dat alle ellende door zijn kont gaat. Dat was voor mij geen optie. Ik stuurde drie collega's het gebouw in, slechts één kwam er levend uit. Dus koos ik voor het andere antwoord. In de hoop dat zoiets in de toekomst voorkomen kan worden. Ook al redt het maar één mensenleven, het is het waard.'

Coenen: 'Ik kwam op een ochtend thuis van het voetbal van mijn zoons. En toen ik de auto onder de carport zette, kwam dat liedje op de radio. Ik bleef naar die tekst luisteren, die gaat over de dag waarop Jezus de zonden wegwast. Ik werd verteerd door schuldgevoelens en dat nummer raakte me hard. 11 augustus was natuurlijk geen gelukkige dag, maar het verwijst naar de dag dat die last eindelijk van je schouders valt.'

Coenen: 'Het is een schuldgevoel dat ik weggespoeld wil worden. Vergelijk het met iemand die een fietser aanreed zonder hem te zien. Je probeert je weg naar buiten te redeneren. Die jongens die ik vroeg om binnen te komen, deden het niet met mijn schone ogen. Chris was een instructeur op de brandweeracademie, als iemand de signalen kende, was hij het. Die jongens hadden hun eigen parameters. Toch krijg je dat niet van je af.'

Coenen: 'Nee, die is er eigenlijk nooit geweest. Arno (de derde brandweerman uit Heusden-Zolder, die wel levend het gebouw uitkwam, red.) las en keurde het manuscript goed. Als het een no-go voor hem was geweest, had ik het boek nooit gepubliceerd. Ik heb ooit een brief geschreven aan de weduwen. En een week geleden was Benni's vader hier. Hij zei dat ik geen schuld had. Voor hem is er maar één schuldige: degene die de brand heeft aangestoken. Helaas is het nooit gevonden.'

Coenen: 'Ik heb een tijdje gedoubleerd met collega-officieren en nieuwe trainingen gevolgd. Maar meestal ging ik door een leerproces van angst. Als ik nu rook zie, denk ik aan Beringen. Gelukkig is het niet altijd kommer en kwel. Als brandweerman kun je het verschil maken voor mensen die op een laag pitje staan. Bij brand of de eerste hulp bij een verkeersongeval. Elk jaar wordt er een lijst gemaakt van beroepen waarin mensen het meeste vertrouwen hebben. De brandweer staat altijd voorop.'

Coenen: (glimlacht) 'Soms krijg ik bedankkaartjes van mensen voor de goede zorgen. Dat heb ik in mijn jaren aan de universiteit of bij KBC nog nooit meegemaakt.'

Coenen: 'Het was niet mijn droom toen ik in de geesteswetenschappen zat. Daar was ik gefascineerd door de Egyptische hiërogliefen. En het motto van het PMS (het toenmalige CLB, red.) was: doe wat je graag doet. Dus ging ik Egyptologie studeren aan de KU Leuven.'

'Na een tijdje kun je die teksten lezen. Ik heb een jaar in Oxford gestudeerd, maar was uiteindelijk teleurgesteld over de inhoud van die teksten. Het waren vooral religieuze en rituele teksten, vaak Tolkien-achtige verhalen die erg abstract waren. Terwijl ik meer geïnteresseerd ben in historische teksten. Natuurlijk zette zo'n farao zijn tempel niet op de strijd die hij had verloren. Soms ging het over contracten, maar ook nu nog interesseren contracten me niet.'

'Toen het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek op een dag stopte met het financieren van mijn onderzoek, heb ik me omgeschoold. Ik was een hoogopgeleide kansarme. Via de VDAB volgde ik een opleiding boekhouden, kon ik starten bij een klein boekhoudkantoor en later ging ik aan de slag bij KBC. Maar ik was erbij toen de grootste financiële crisis toesloeg. (glimlacht) Of er een oorzakelijk verband was, weet ik niet. Maar inmiddels was ik, net als mijn vader, in 2007 begonnen als vrijwillige brandweerman. En later werd ik officier.'

Coenen: 'Wetenschappelijke werken bestaan ​​vooral uit herschrijven. Dit boek is gestript. Uit de reacties van collega's blijkt dat het goed gaat met de brandweer. Dat is het belangrijkste. Die brand in Beringen was een leerproces en dat wil ik delen.'

'Wat heb ik verkeerd gedaan?' is uitgegeven door Kritak, telt 232 pagina's en kost 22,99 euro.