Vanwege het coronavirus werken onze medewerkers thuis.

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Lockdownhype Meer dan een miljoen Nederlanders gebruikten eind vorige winter de audio-app Clubhouse. Nu niet meer. „Een ontmoeting staat of valt met fysieke aanwezigheid.”

Toen de kroegen dit voorjaar dicht waren, was er nog één plek waar je met een biertje in je hand kon kletsen met vreemden. Clubhouse, een app waarmee gebruikers hun eigen interactieve miniradiozender konden beginnen. De app was het gesprek van de dag op techsites én daarbuiten.

Tijdschrift The New Yorker vergeleek het voor het eerst gebruiken van de app met de opwinding van tienermeisjes in de rij voor een concert in de jaren tachtig en de eerste keer geld uit de muur halen bij een pinautomaat. Ook de vergelijking met de ooit immens populaire call-in-radioshows drong zich op.

Het gonsde van de speculaties: zou dit het nieuwe Facebook of Instagram worden?  Maar na het kortstondige succes in februari en maart zakte de opwinding over Clubhouse flink in. En zelfs nu de kroegen wéér gesloten zijn, rept vrijwel niemand nog van een opleving.

Het verhaal van Clubhouse: opkomst, blinken en zinken.

Het was 18 maart, vijf voor vier ’s morgens toen Anne Fleur Dekker (bijna 30.000 volgers) twitterde: „Ik ga maar eens slapen. 6,5 uur lang een Clubhouse room gehost.” Samen met een goede vriend, die actief is voor het CDA, organiseerde zij in maart driemaal per week openbare rooms – livesessies – op Clubhouse, met „soms wel duizend luisteraars”, aldus Dekker. In Clubhouse kunnen gebruikers een room beginnen waarin ze over een bepaald onderwerp spreken. Hun volgers krijgen daarvan een melding en kunnen aanhaken en meepraten.

Het was één groot gekkenhuis

„Urenlang klooien met een politiek incorrect randje”, herinnert Dekker zich. In de nacht van 17 op 18 maart volgde zij in haar room de uitslagen van de Tweede Kamerverkiezingen. Het was heerlijk om even niet op je woorden te hoeven letten, zegt ze, „net zoals je dat niet hoeft te doen als je met wat vrienden in de kroeg zit. Het was ook grappig om live de teleurgestelde reacties van CDA’ers te horen.”

Dekker werd half februari lid van Clubhouse, drie weken na het ingaan van de avondklok. Dat de opkomst van Clubhouse nauw samenhangt met de pandemie en de avondklok, verbaast José van Dijck, hoogleraar media en digitale samenleving aan de Universiteit van Utrecht, niets. „Media zijn altijd een uitlaatklep in tijden van crisis, denk maar aan de radio in de oorlog.”

Mensen konden de straat niet op, niet naar evenementen en – het belangrijkste misschien – niet naar de kroeg, zag ook Janneke Niessen, die als partner bij CapitalT investeert in techstart-ups. „Je hoeft niet met je gezicht in beeld. Erg fijn na een dag zoomen.”

Anne Fleur Dekker was zeker niet de enige Clubhousefanaat. De app, op dat moment alleen beschikbaar voor iPhonegebruikers met een uitnodiging van een ander lid, werd in februari 2021 wereldwijd door bijna tien miljoen mensen gedownload. Toenmalig D66-lijsttrekker Sigrid Kaag leidde een room over stress bij het thuiswerken en ook GroenLinks-leider Jesse Klaver was actief op de app.

NS zond elke avond een hoorspel uit waarin fictieve treingesprekken te horen waren, „voor iedereen die het reizen met de trein mist”. NRC organiseerde een aantal Clubhousesessies, één over de aanstaande verkiezingen en één over de potentie van Clubhouse zelf.

In februari sprak NRC met techinvesteerder Jeroen Bertrams over Clubhouse. Hij zag allerlei toepassingen voor zich: online brainstormsessies voor bedrijven, een schoolraad en online congressen. Media konden er bovendien direct in contact komen met hun lezers, luisteraars of kijkers. 

Dat ervoer ook de hoofdredacteur van persbureau ANP, Freek Staps. Hij organiseerde tal van sessies op Clubhouse met hoofdredacteuren van de regionale dagbladen Tubantia, de Leeuwarder Courant, radiozender BNR en tv-programma EenVandaag over de stand van de Nederlandse journalistiek. Die sessies waren voor alle Clubhouseleden toegankelijk.

Er heerste een gevoel van kortstondige euforie over deze nieuwe hype, zo herinnert hij zich. Veel meer dan op Twitter of LinkedIn was een echt gesprek met anderen mogelijk. „Mensen gebruikten echte woorden en echte zinnen die halverwege ontsporen, met stopwoordjes en al. Het was zoveel minder gefilterd dan op andere sociale media.”

Staps ziet Clubhouse als een logisch vervolg op het vele videobellen uit de vroege dagen van de pandemie. „We zijn de afgelopen anderhalf jaar gewend geraakt anderen filterloos te zien. Via Zoom kijken we in de huiskamers van mensen, we zien hun gezichtsuitdrukkingen en imperfecties. Op Clubhouse was de audio ongeproduceerd, je hoorde mensen hardop nadenken. Dat past goed in de tijd.”

„Het is één groot gekkenhuis geweest”, zegt techinvesteerder Jeroen Bertrams terugkijkend. In de eerste maanden van het jaar kreeg hij elke paar uur een notificatie dat iemand weer een room was begonnen en de vraag of hij mee wilde doen. De laatste maanden is duidelijk dat de app is doodgebloed. „Ik krijg die notificaties nu helemaal niet meer.”

De vraag is wat al dat praten en luisteren toevoegde aan een medialandschap dat toch al verzadigd lijkt.

Het punt van een nieuwe, snelgroeiende app als Clubhouse, legt Bertrams uit, is dat de gebruikers zelf moeten ontdekken hoe ze zo’n simpele app willen gebruiken. Zoals Twitter van haar gebruikers leerde dat ze graag ‘draadjes’ bouwen, met meerdere tweets onder elkaar. En dat ze méér dan 140 tekens nodig hadden.

„Het is de kunst voor de makers van een app als Clubhouse om dat vervolgens mogelijk te maken, maar dat hebben ze niet gedaan. Uiteindelijk is de app heel lang te basaal gebleven, ze waren alleen maar bezig de groei in goede banen te leiden”, zegt Bertrams. Pas onlangs voegde de app de mogelijkheid toe om organisatoren van rooms te betalen. Ook kunnen gebruikers gesprekken nu opnemen. 

Achteraf bezien heeft Clubhouse een aantal fouten gemaakt, ziet techinvesteerder Janneke Niessen. „Er waren, net als op Facebook en Twitter, problemen met de moderatie. Daarom waren er flink wat incidenten van seksisme en racisme.” Begin dit jaar schreef een journalist van The New York Times een blog over hoe alt-right ongestoord zijn gang kon gaan. Website Vice beschreef hoe complotten over het coronavirus welig tierden op Clubhouse. Het was namelijk lange tijd niet mogelijk om andere gebruikers te blokkeren of te rapporteren.

Een ander probleem voor Clubhouse, vertelt Niessen, is dat de doelgroep van de app in grote mate overlapte met die van andere sociale media, met name Twitter en LinkedIn.

Bertrams: „Het heeft Clubhouse ook parten gespeeld dat de Androidversie pas na een paar maanden uitkwam en dat ze te lang hebben vastgehouden aan het invite-only-beleid.”

Clubhouse zelf zegt dat het aantal rooms per dag aanzienlijk is toegenomen, van 300.000 aan het begin van de zomer (toen de Androidversie net uitgekomen was) tot 700.000 deze herfst. Dat komt mogelijk door het loslaten van het invite-only-beleid. Ook wordt de app in India nog veel gedownload en gegoogled. Volgens de Amerikaanse techwebsite Wired waren Indiase gebruikers in juni goed voor 5,8 miljoen van de in totaal 7,7 miljoen downloads, maar ook daar zakte de aandacht na de zomer in.

Die zomerse piek is ook terug te zien in het aantal keer dat er in India werd gegoogled op ‘Clubhouse’. Maar ook daar verstomde de aandacht al snel.

Filosoof Hans Schnitzler, die in november zijn technologiekritische pamflet Wij nihilisten uitbracht, ziet telkens hetzelfde patroon bij hypes. „De belofte van het internet, waarin alles en iedereen – zelfs person of the year Elon Musk die op de app werd gesignaleerd - ineens dichtbij is, houdt nooit stand.”

Een audio-app als Clubhouse, die slechts één van de zintuigen aanspreekt, maakt ontmoetingen volgens Schnitzler te steriel. „Telkens opnieuw stappen we in de valkuil dat we denken dat ontmoetingen ook via een scherm of een stel oortjes kunnen plaatsvinden. Terwijl je communiceert met je hele lijf. Een ontmoeting staat of valt met fysieke aanwezigheid. Het zijn de subtiele nuances in kleur en geur die het spannend kunnen maken. Zeker als je een kroeg wil imiteren, stelt zo’n app al gauw teleur.”

Dat live audio toekomst heeft, dat geloven Niessen en Bertrams nog steeds. „Maar het gaat niet zo groot worden als we dachten”, aldus Niessen. „In ieder geval niet elke avond, urenlang.”

Anne Fleur Dekker is ondanks de nieuwe lockdown niet van plan weer veel tijd op Clubhouse door te brengen. Dekker: „Ik houd er niet van door te gaan tot iets doodbloedt, het was leuk voor de time being.”

ANP-hoofdredacteur Freek Staps ziet er wel iets in af en toe weer eens een sessie te doen. „Maar overdaad schaadt. We hebben misschien iets te veel gegeten dit voorjaar.”

Clubhouse leek begin 2021 de nieuwe sociale mediahit. Miljoenen gebruikers spraken en luisterden naar elkaar via de nieuwe app. Maar eind dit jaar is er van de zegetocht van Clubhouse weinig over. Waar ging het mis?

Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt. U kunt ons ook anoniem een tip geven.